Βιβλιοθήκη Αδριανού (περ. 132 μ.Χ.)
Το αυτοκρατορικό φόρουμ, που συμβατικά ονομάζεται Βιβλιοθήκη, ήταν η «απάντηση» του αυτοκράτορα Αδριανού στο γειτονικό φόρουμ του Καίσαρα και του Αυγούστου, τη λεγόμενη σήμερα «Ρωμαϊκή Αγορά».
Για την κατασκευή της Βιβλιοθήκης, που πραγματοποιήθηκε γύρω στο 132 μ.Χ., χρειάστηκε να κατεδαφιστούν 24 περίπου οικοδομικά τετράγωνα (ρωμαϊκών διαστάσεων) από σπίτια, τα οποία και απαλλοτριώθηκαν.
Γενική άποψη της Βιβλιοθήκης του Αδριανού από βορειοδυτικά.
CREDITS:
Τα μοντέλα των αναπαραστάσεων βασίζονται στη μελέτη και τα CAD σχέδια του Χρύσανθου Κανελλόπουλου, καθηγητή Αρχαιολογίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
και δημιουργήθηκαν από τον Δημήτρη Τσαλκάνη για το Ancient Athens 3d.
Οι Νίκες πάνω στους κίονες της δυτικής όψης είναι σύμφωνα με την έρευνα του Δημήτρη Σούρλα, αρχαιολόγου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθήνας, 2018.
Αγάλματα Νικών-Ακρωτηρίων του Προπύλου © 2019 John Goodinson.
Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή τους καθηγητές Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, Στυλιανό Κατάκη, Δημήτρη Πλάντζο και Γιώργο Πάλλη.
Δημιουργία ρωμαϊκής toga: Αναστάσης Κεραμάρης.
Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού είναι ορθογώνιας κάτοψης με διαστάσεις περίπου 119 x 89 μέτρα. Διέθετε εσωτερική αυλή με περιστύλιο 100 κιόνων, διαμορφωμένη σε κήπο με μακρόστενη δεξαμενή στο κέντρο. Στο ανατολικό μέρος ήταν οι αίθουσες όπου στεγάζονταν οι πάπυροι με τα κείμενα και τα αμφιθέατρα, ενώ άλλοι μικρότεροι χώροι χρησίμευαν ως αναγνωστήρια.
Σε κάθε μία από τη βόρεια και νότια πλευρά, υπήρχαν από 3 εξέδρες (δύο ημικυκλικές και μία ορθογώνια) που χρησίμευαν πιθανώς για διαλέξεις. Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας επισκεπτόμενος την Αθήνα την εποχή εκείνη περιγράφει σύντομα τη Βιβλιοθήκη ως ένα από τα σημαντικότερα κτήρια του Αδριανού στην πόλη:| Ἀδριανὸς δὲ κατεσκευάσατο μὲν καὶ ἄλλα Ἀθηναίοις, ναὸν Ἥρας καὶ Διὸς Πανελληνίου καὶ θεοῖς τοῖς πᾶσιν ἱερὸν κοινόν, τὰ δὲ ἐπιφανέστατα ἑκατόν εἰσι κίονες Φρυγίου λίθου· πεποίηνται δὲ καὶ ταῖς στοαῖς κατὰ τὰ αὐτὰ οἱ τοῖχοι. (Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις – Αττικά, 18.9) | [Ο Αδριανός κατασκεύασε και άλλα κτήρια στην Αθήνα, όπως τον ναό της Ήρας και του Διός Πανελληνίου, το κοινό ιερό όλων των θεών (Πάνθεον), από τα σημαντικότερα είναι αυτό με τους εκατό κίονες από φρύγιο λίθο (η Βιβλιοθήκη). Με το ίδιο υλικό είναι κατασκευασμένες οι στοές και οι τοίχοι.] |
Η δυτική πρόσοψη
Η μία και μοναδική είσοδος του συγκροτήματος της Βιβλιοθήκης βρισκόταν στη δυτική πλευρά.
Η πρόσοψη ήταν ιδιαίτερα επιμελημένη με τοίχο κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο. Στη μέση βρισκόταν πρόπυλο της εισόδου με τέσσερις κορινθιακούς κίονες κατασκευασμένους από φρύγιο μάρμαρο. Σε κάθε πλευρά. αριστερά και δεξιά του προπύλου, στέκονταν από 7 κορινθιακοί κίονες κατασκευασμένοι από μάρμαρο Καρύστου (Τσιπολίνο), υλικό προερχόμενο από τα επίσης αυτοκρατορικής ιδιοκτησίας, λατομεία της Καρύστου Ευβοίας. Σύμφωνα με νεότερες μελέτες, στην κορυφή κάθε κίονα υπήρχαν αγάλματα που απεικόνιζαν κυρίως Νίκες.
Η πρόσοψη της Βιβλιοθήκης.
Άποψη του προπύλου με την είσοδο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού.
Το πρόπυλο από τα νότια. Δεξιά οι κίονες από μάρμαρο Καρύστου.
Άποψη του πρόπυλου της Βιβλιοθήκης.
Ο Κήπος και το Περιστύλιο
Μπαίνοντας κανείς στο εσωτερικό από το πρόπυλο, βρισκόταν στο στεγασμένο περιστύλιο μπροστά από τη μεγάλη ορθογώνια αυλή του οικοδομήματος, με τον κήπο.
Σε αντίθεση με την πολύβουη και πολυσύχναστη παρακείμενη εμπορική Αγορά του Καίσαρα και του Αυγούστου, το φόρουμ του Αδριανού, με τον κήπο του και τη δεξαμενή με νερό μήκους 60 μέτρων, θα φάνταζε σαν μια ήσυχη και γαλήνια νησίδα μέσα στη βουή της πόλης. Ο κήπος περιτριγυριζόταν από κιονοστοιχία 100 κιόνων κατασκευασμένη από φρύγιο μάρμαρο (pavonazzetto), ροζ απόχρωσης με κυανές φλεβώσεις. Το φρύγιο μάρμαρο προερχόταν από αυτοκρατορικής ιδιοκτησίας λατομεία στη Φρυγία, περιοχή σήμερα της Τουρκίας. Το Πάνθεον, ένας κολοσσιαίος ναός αφιερωμένος από τον Αδριανό στη λατρεία όλων των θεών, κρυμμένος πίσω από τον περίβολο της Αγοράς φόρουμ, θα φαινόταν μέσα από τον κήπο. Σήμερα, οι τρύπες των καρφιών στους τοίχους αποκαλύπτουν τη θέση των πλακών επένδυσης. Αυτές ήταν επίσης κατασκευασμένες από φρύγιο μάρμαρο. Μια εξίσου πολυτελής οροφή θα ταίριαζε με την πολύχρωμη αρχιτεκτονική της στοάς.
Γενική άποψη της στοάς του περιστυλίου από τη βορειοανατολική γωνία. Στα δεξιά διακρίνεται η είσοδος της εξέδρας.
Άποψη από την είσοδο της Βιβλιοθήκης. Στο βάθος δεξιά, πίσω από τη Βιβλιοθήκη, δέσποζε το Πάνθεον, ο κολοσσιαίος ναός που επίσης έκτισε ο Αδριανός.
Ο κήπος της βιβλιοθήκης με τη δεξαμενή. Πίσω από τη βιβλιοθήκη στα δεξιά διακρίνεται ο βράχος της Ακρόπολης με το Ερέχθειο, ενώ στα αριστερά η πίσω όψη του Πάνθεου.
Άποψη της δυτικής πλευράς του περιστυλίου.
Η είσοδος της Βιβλιοθήκης από το εσωτερικό της στοάς.
Στα δεξιά, πίσω από την κιονοστοιχία διακρίνεται το κιγκλίδωμα της εισόδου του βιβλιοστασίου, και πιο δίπλα η θύρα του αμφιθεάτρου.
Η βορειοδυτική γωνία της αυλής με τον κήπο.
Ο κήπος της Βιβλιοθήκης.
Το Βιβλιοστάσιο
Στο ανατολικό μέρος της Βιβλιοθήκης βρίσκονταν μια σειρά από δωμάτια. Το κεντρικό και μεγαλύτερο από αυτά ταυτίζεται με το Βιβλιοστάσιο. Δηλαδή τον χώρο που φυλάσσονταν τα βιβλία μέσα σε ειδικά διαμορφωμένες κόγχες στους τοίχους, τα ερμάρια. Αμφισβητείται εάν ο χώρος αυτός ήταν όντως η κυρίως βιβλιοθήκη ή μια αίθουσα διακοσμημένη με αγάλματα της αυτοκρατορικής οικογένειας, αφιερωμένη στην αυτοκρατορική λατρεία. Πιθανότατα όμως και οι δύο λειτουργίες συνυπήρχαν στον χώρο.
Στο βιβλίο του Αττικά (18.9), ο Παυσανίας περιγράφει τον χώρο του Βιβλιοστασίου:
| καὶ οἰκήματα ἐνταῦθά ἐστιν ὀρόφῳ τε ἐπιχρύσῳ καὶ ἀλαβάστρῳ λίθῳ, πρὸς δὲ ἀγάλμασι κεκοσμημένα καὶ γραφαῖς· κατάκειται δὲ ἐς αὐτὰ βιβλία | [… και εκεί υπάρχουν δωμάτια με οροφή επίχρυση και αλαβάστρινη διακόσμηση. Τα δωμάτια στολίζονται επίσης με αγάλματα και ζωγραφικούς πίνακες. Σε αυτά φυλάσσονται βιβλία…] |
Το Βιβλιοστάσιο. Διακρίνονται οι κόγχες με τα ξύλινα ερμάρια για τα βιβλία. Στο κέντρο το άγαλμα του αυτοκράτορα Αδριανού.
Ο δυτικός εσωτερικός τοίχος του Βιβλιοστασίου.
Άποψη του Βιβλιοστασίου από τον πάνω όροφο.
Η οροφή του Βιβλιοστασίου.
Η είσοδος του Βιβλιοστασίου από το περιστύλιο
Εσωτερική άποψη του Βιβλιοστασίου.
Η πρώτη σειρά των ερμαρίων με τα βιβλία βρισκόταν πάνω σε ένα ψηλό podium.
Τα Αμφιθέατρα
Στη βορειοανατολική και βορειοδυτική πλευρά της Βιβλιοθήκης βρίσκονταν δύο πανομοιότυποι χώροι διαμορφωμένοι σε αμφιθέατρο με μαρμάρινα εδώλια. Τα αμφιθέατρα αυτά δεν μοιάζουν με τις συνηθισμένες αίθουσες διαλέξεων (auditoria) του αρχαίου κόσμου. Πιθανότατα αυτά στη Βιβλιοθήκη χρησίμευαν ως Βουλευτήρια, δηλαδή χώροι συνάντησης του Πανελληνίου, μιας ένωσης των ελληνικών πόλεων-κρατών, που καθιέρωσε ο αυτοκράτορας Αδριανός.
Σε αντίθεση με την ορθομαρμάρωση των υπολοίπων χώρων του συγκροτήματος, οι επιφάνειες των αμφιθεάτρων ήταν καλυμμένες με εξαιρετικής ποιότητας λευκό Πεντελικό μάρμαρο.
Το εσωτερικό του νοτίου αμφιθεάτρου.
Το εσωτερικό του νοτίου αμφιθεάτρου.
Το εσωτερικό του νοτίου αμφιθεάτρου.
Οι Εξέδρες
Οι εξέδρες βρίσκονταν από τρεις σε κάθε μία από τη βόρεια και νότια πλευρά της Βιβλιοθήκης. Ήταν εσοχές στον τοίχο (δύο ημικυκλικές και μία ορθογώνια) και διέθεταν στην είσοδό τους δύο κίονες εν παραστάσι, πιθανώς περγαμηνού τύπου. Οι εξέδρες είχαν μήκος περίπου 10 μέτρα και τα ίχνη οπών από καρφιά στους τοίχους μαρτυρούν πως η ορθομαρμάρωση με Φρύγιο μάρμαρο συνεχιζόταν και σε αυτές.
Η βόρεια στοά του περιστυλίου. Στα αριστερά η είσοδος της κεντρικής, ορθογώνιας εξέδρας και στο βάθος της ημικυκλικής.
Η κεντρική ορθογώνια εξέδρα ("οίκος") της βόρειας πλευράς.
Η ημικυκλική εξέδρα στο βόρειο περιστύλιο.
