Η Αγορά τη ρωμαϊκή περίοδο (86 π.Χ. - 267 μ.Χ.)
Τη ρωμαϊκή εποχή χτίστηκαν πολλά καινούργια κτήρια στην Αγορά. Οι Ρωμαίοι τίμησαν την Αθήνα δωρίζοντας στην πόλη μεγαλοπρεπή δημόσια κτήρια. Ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος μερίμνησε για τον εξωραϊσμό της Αγοράς. Με εντολή του μεταφέρθηκε εκεί ο κλασικής εποχής Ναός του Άρη, ενώ ο γαμπρός και στρατηγός του, Αγρίππας έχτισε στη μέση της ορχήστρας το μεγάλο ομώνυμο Ωδείο.
Ακολουθεί μία παρουσίαση των σημαντικότερων μνημείων της Αγοράς των Ρωμαϊκών χρόνων.
Κάτοψη της Αγοράς. Σημειώνονται τα εξής κτήρια: 1.ΝΑ Ναός, 2.Νυμφαίον, 3.Βιβλιοθήκη Πανταίνου, 4.Στοά Αττάλου, 5.Ωδείο Αγρίππα, 6.Ναός Άρη, 7.Μονόπτερος, 8.Βασιλική, 9.Ποικίλη Στοά, 10. ΒΔ Ναός και βωμός Ουρανίας Αφροδίτης, 11. ΝΔ Ναός και κρατικά γραφεία, 12.Μεσαία Στοά, 13. Ναός Ηφαίστου.
Ωδείο Αγρίππα (15 π.Χ.)
Το Ωδείο του Αγρίππα χτίστηκε από τον Ρωμαίο Μάρκο Βιψάνιο Αγρίππα κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα το 16-14 π.Χ. Προοριζόταν για μουσικούς αγώνες και χωρούσε περίπου 1.000 άτομα. Το νότιο άκρο του εφαπτόταν στη Μεσαία Στοά απ' όπου ήταν και η μία είσοδος. Η κεντρική του αίθουσα είχε μήκος 25 μέτρα και δεν στηριζόταν σε εσωτερικούς κίονες. Αυτό οδήγησε στην κατάρρευση της στέγης 160 χρόνια αργότερα (150-175 μ.X.). Αμέσως ακολούθησαν εκτεταμένες επισκευές. Η νέα βόρεια πρόσοψη διακοσμήθηκε με τα αγάλματα Γιγάντων και Τριτώνων που είναι ακόμα ορατά στον χώρο. Η κεντρική αίθουσα έγινε μικρότερη με την προσθήκη ενός τοίχου με αποτέλεσμα η χωρητικότητα να περιοριστεί στα 500 άτομα. Έτσι ο χώρος χρησιμοποιούνταν μόνο για διαλέξεις φιλοσόφων, ενώ ταυτόχρονα ένα καινούργιο ωδείο χτιζόταν στους νότιους πρόποδες της Ακρόπολης, το Ηρώδειο.
Το Ωδείο του Αγρίππα στην πρώτη φάση του από βορειοανατολικά.
Άποψη του κεντρικού χώρου της Αγοράς από βορειοδυτικά. Στα αριστερά, ο Ναός του Άρη, στο κέντρο το Ωδείο του Αγρίππα και δεξιά ο ΝΔ Ναός.
Ναός Άρη (440 π.Χ. και 15π.Χ.)
Ο Ναός του Άρη ήταν ένας κλασικός ναός που οικοδομήθηκε τον 5ο αι. π.Χ. μαζί με τους άλλους τρεις σχεδόν πανομοιότυπούς του (Ναός του Ηφαίστου στην Αγορά, Ναός Ποσειδώνα στο Σούνιο και Ναός της Νέμεσης στην Ραμνούντα). Προς το τέλος του 1ου αι. π.Χ., μεταφέρθηκε από κάποιο άλλο σημείο της Αττικής κομμάτι-κομμάτι και συναρμολογήθηκε ξανά μπροστά από το Ωδείο του Αγρίππα. Κατά την εποχή της διακυβέρνησης του Αυγούστου ήταν σύνηθες φαινόμενο η μεταφορά κτηρίων της κλασικής περιόδου στην Αθήνα. Το σημείο απ' όπου μεταφέρθηκε ο ναός δεν είναι βέβαιο. Σύμφωνα όμως με τις νεότερες μελέτες, μάλλον βρισκόταν στην αρχαία Παλλήνη (σημερινός Σταυρός) και ήταν αρχικά αφιερωμένος στην Αθηνά. Εκεί βρέθηκαν τα θεμέλια ενός ναού ιδίων διαστάσεων χωρίς όμως ίχνος της ανωδομής του.
Άποψη από ανατολικά. Στα αριστερά, το πρόπυλο του Ωδείου του Αγρίππα και στα δεξιά, ο Ναός του Άρη. Στο βάθος φαίνεται το Μητρώον και πάνω στον λόφο, ο Ναός του Ηφαίστου.
Ο Ναός του Άρη από βορειοανατολικά. Στα αριστερά βρίσκεται το Ωδείο του Αγρίππα.
Μονόπτερος και Βασιλική
Η τρίκλιτη Βασιλική της Αγοράς χρονολογείται στην εποχή του Αδριανού. Ήταν χαρακτηριστικός τύπος Ρωμαϊκής Βασιλικής και χρησιμοποιούνταν για εμπορικούς λόγους ή συνεδριάσεις διαφόρων σωμάτων.
Ο Μονόπτερος είναι ένα κυκλικής κάτοψης κτήριο που χτίστηκε στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. Η χρήση του είναι αβέβαιη. Ίσως να χρησίμευε ως μικρός ναός ή ως κρήνη.
Γενική άποψη από νότια. Αριστερά, ο ανατολικός τοίχος του Ωδείου του Αγρίππα, αμέσως μετά βρίσκεται η Ποικίλη Στοά, μετά η Βασιλική, ο Μονόπτερος και η Στοά του Αττάλου.
Ο Μονόπτερος μπροστά από την Βασιλική και τη Στοά του Αττάλου.
Βιβλιοθήκη Πανταίνου (98-102 μ.Χ.)
Η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου κατασκευάστηκε από τον Αθηναίο Τίτο Φλάβιο Πάνταινο ανάμεσα στο 98 και 102 μ.Χ. Ήταν ένα γωνιακό κτήριο το οποίο χρησίμευε ως βιβλιοθήκη όπως μαρτυρούν πολλές επιγραφές που βρέθηκαν στον χώρο. Σύμφωνα με την αναθηματική επιγραφή, ο Πάνταινος μαζί με τον γιο και την κόρη του δώρισαν τα βιβλία, τον εξοπλισμό και αφιέρωσαν το κτήριο στον αυτοκράτορα Τραϊανό. Το πιθανότερο πάντως είναι ότι το κτήριο προϋπήρχε και ότι ο Πάνταινος προσέθεσε τις στοές γύρω από αυτό καθώς και το εσωτερικό περιστύλιο. Μία άλλη επιγραφή αναγράφει τα εξής: Κανένα βιβλίο δεν θα βγαίνει από τη βιβλιοθήκη γιατί το ορκιστήκαμε. Η βιβλιοθήκη θα είναι ανοιχτή από την πρώτη μέχρι την έκτη ώρα.
Η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου από βορειοδυτικά. Στο βάθος πάνω δεξιά διακρίνεται η Ακρόπολη.
Η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου από ψηλά. Στα αριστερά το νότιο άκρο της Στοάς του Αττάλου.
Ο δρόμος με τις στοές ανάμεσα από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου και τη Στοά του Αττάλου που ένωνε την Αγορά με τη νεόκτιστη τότε Ρωμαϊκή Αγορά του Αυγούστου και του Καίσαρα.
Νυμφαίον και ΝΑ Ναός
Ο ΝΑ Ναός δίπλα στο Νυμφαίο χτίστηκε στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε υλικό από κλασικό κτήριο που μεταφέρθηκε από άλλη περιοχή της Αττικής. Έχουν βρεθεί πολλά μέλη εντοιχισμένα στο διπλανό υστερορωμαϊκό τείχος. Πιθανότατα τα υλικά του μεταφέρθηκαν από τον Ναό της Σουνιάδος Αθηνάς. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν θραύσματα ενός μεγάλου γυναικείου αγάλματος. Έτσι ο Ναός ίσως να ταυτίζεται με τον Ναό της Δήμητρας που αναφέρει ο Παυσανίας.
Το Νυμφαίον ήταν μία περίτεχνη, μνημειακή κρήνη που κατασκευάστηκε γύρω στο 140 μ.Χ. Είχε ημικυκλικό σχήμα και στις κόγχες της βόρειας πλευράς του βρίσκονταν αγάλματα της αυτοκρατορικής οικογένειας. Στο μεγάλο βάθρο μπροστά, στεκόταν ο ανδριάντας του Αδριανού που βρίσκεται σήμερα στο ανατολικό μέρος της Αγοράς, κάτω από τον Ναό του Ηφαίστου.
Γενικές απόψεις της Αγοράς τη ρωμαϊκή εποχή
Άποψη προς νότια προς τη Μέση Στοά.
Ο Νοτιοδυτικός Ναός και τα κτήρια που ίσως χρησίμευαν ως κρατικά γραφεία. Ο ΝΔ Ναός κατασκευάστηκε και αυτός από μέλη κλασικού κτηρίου (πιθανότατα από κάποιο δωρικό κτήριο του Θορικού) και μάλλον ήταν αφιερωμένος στην αυτοκρατορική οικογένεια.
Η Μεσαία στοά κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Η Νότια Στοά ΙΙ και το Αιάκειον καταστράφηκαν κατά την εισβολή του Σύλλα το 86 π.Χ και δεν ξαναχτίστηκαν.
Από βορειοανατολικά. Στα αριστερά, το Ωδείο του Αγρίππα και στα δεξιά ο Ναός του Άρη.
