Ελληνιστική Αγορά (323-86 π.Χ.)
Η Αγορά της Αθήνας ήταν πάντοτε η καρδιά της πόλης που εξυπηρετούσε όλες σχεδόν τις λειτουργίες της. Για τον λόγο αυτό υπήρχαν συχνές αλλαγές του σχεδίου της και ανέγερση νέων κτηρίων, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε εποχής. Ο 4ος π.Χ. αιώνας απετέλεσε ένα μεταβατικό στάδιο προς την τελική διαμόρφωση της ελληνιστικής μορφής της Αγοράς με βάση τα πρότυπα της εποχής.
Άποψη προς νοτιοανατολικά. Αριστερά η Στοά του Αττάλου και δεξιά η Μεσαία Στοά. Στο βάθος η Ακρόπολη.
Η Αγορά τον 4ο και τον 3ο αιώνα π.Χ.
Στις αρχές της Ελληνιστικής Εποχής, παρατηρούνται μικρές αλλαγές στην Αγορά καθώς η πόλη προσπαθούσε να ανακτήσει τη χαμένη της αίγλη. Χτίστηκε ξανά, ύστερα από την καταστροφή της πόλης από τους Πέρσες, ο ναός του Πατρώου Απόλλωνα και στα ανατολικά, στη θέση των δικαστικών περιβόλων, ένα μεγάλο τετράγωνο περίστυλο κτήριο. Επίσης, μία νέα και μεγαλύτερη κρήνη κατασκευάστηκε δυτικά του Αιακείου και το μνημείο των επώνυμων ηρώων μεταφέρθηκε μπροστά από τη Θόλο, ο περίβολος της οποίας απέκτησε μνημειακό ιωνικό πρόπυλο.
Άποψη της Αγοράς τον 4ο αι.π.Χ.
1. Τετράγωνο Περιστύλιο 2. Ποικίλη Στοά, 3. Βωμός των 12 Θεών, 4. Βασίλειος Στοά, 5. Στοά Ελευθερίου Διός, 6. ναός του Πατρώου Απόλλωνα, 7. Ναός Ηφαίστου, 8. Παλαιό Βουλευτήριο, 9. Νέο Βουλευτήριο, 10. Θόλος, 11. Νοτιοδυτική Κρήνη, 12. Το Αιάκειον, 13 Νότια Στοά, 14. Νοτιοανατολική Κρήνη, 15. Νομισματοκοπείο.
Το τετράγωνο περιστύλιο στα βορειοανατολικά της αγοράς. Ξεκίνησε να χτίζεται γύρω στα 300 π.Χ. αλλά έμεινε ημιτελές. Παρόλα αυτά, όσο μέρος ήταν έτοιμο χρησιμοποιούνταν πιθανότατα ως δικαστήριο. Κατεδαφίστηκε στα 150 π.Χ. για να χτιστεί στη θέση του η Στοά του Αττάλου. Το υλικό του χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την κατασκευή της Νότιας Στοάς ΙI.
Ο ναός του Πατρώου Απόλλωνα. Βρισκόταν στην θέση του παλαιότερου Αρχαϊκού ναού. Ο μικρότερος ναός δίπλα του και ο βωμός ήταν αφιερωμένος στον Φρατρίο Δία και την Αθηνά.
Στο νεότερο βουλευτήριο προστέθηκε τον 4ο αι. π.Χ. μία ιωνική στοά μπροστά στην είσοδο.
Το μνημείο των Επώνυμων Ηρώων που αρχικά βρισκόταν λίγο νοτιότερα, μεταφέρθηκε μπροστά από το βουλευτήριο. Περιελάμβανε τα αγάλματα καθενός από τους δέκα ήρωες των ομώνυμων φυλών της Αθήνας. Στο ψηλό βάθρο κάτω από το κάθε άγαλμα, στήνονταν τα ονόματα επιφανών πολιτών της κάθε φυλής.
Η νοτιοδυτική κρήνη σχήματος «Γ» κατασκευάστηκε το διάστημα 350-325 π.Χ. και ήταν πιθανότατα το μεγαλύτερο κρηναίο οικοδόμημα της πόλης με δεξαμενή επιφάνειας περίπου 100 τετραγωνικών μέτρων.
Αυτήν την περίοδο το Αιάκειο μετατράπηκε σε περίστυλο οικοδόμημα με σειρά δωματίων στην ανατολική πλευρά και σύντομα χρησιμοποιήθηκε για την αποθήκευση σίτου.
Η Αγορά τον 2ο αιώνα π.Χ.
Τον 2ο αιώνα π.Χ. η Αγορά μεταμορφώθηκε ριζικά με την προσθήκη μεγάλων στοών που κυριάρχησαν στον χώρο. Οι στοές αυτές, ήταν όλες δωρεές ηγεμόνων των Ελληνιστικών Βασιλείων και χτίστηκαν σύμφωνα με τα πρότυπα των αγορών των νέων ελληνιστικών πόλεων.
Πανοραμική άποψη της Ελληνιστικής Αγοράς. Σημειώνονται με τους αριθμούς: 1. Στοά Αττάλου, 2. Οπλοστάσιο, 3. Μητρώον, 4. Μέση Στοά, 5.Νότια Στοά ΙΙ, 6. Ανατολικό Κτήριο
Η Στοά του Αττάλου (159-138 π.Χ)
Η Στοά του Αττάλου ήταν δωρεά του βασιλιά της Περγάμου, Αττάλου Β΄(159 π.Χ.- 138 π.Χ.) όπως μαρτυρά η σωζόμενη επιγραφή (ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΤΤΑΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΤΤΑΛΟΥ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΔΟΣ). Ήταν διώροφη, δωρικού ρυθμού, με μήκος 120 μέτρα και με 45 κίονες στην δυτική πλευρά. Στην ανατολική υπήρχαν 21 δωμάτια που χρησίμευαν ως καταστήματα. Στο βόρειο και νότιο άκρο υπήρχαν κλιμακοστάσια που οδηγούσαν στον πάνω όροφο.
Η στοά καταστράφηκε από τους Έρουλους το 267 μ.Χ. και ενσωματώθηκε στο υστερορωμαϊκό τείχος της Αθήνας, οπότε έκτοτε χρησίμευε ως οχύρωμα. Τα λοιπά δομικά υλικά της της χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση των δύο φράγκικων πύργων στα Προπύλαια της Ακρόπολης.Αναστηλώθηκε πλήρως στο διάστημα 1953-1956 από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Αρχαιοτήτων για να στεγάσει το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς.
Η Στοά του Αττάλου από τα δυτικά. Στα δεξιά η Μέση Στοά.
Η Στοά του Αττάλου από νοτιοδυτικά.
Μπροστά από τη Στοά του Αττάλου στήθηκε ένα βάθρο με τέθριππο, πιθανότατα από τον ίδιο τον Άτταλο Β΄. Αργότερα αφιερώθηκε στον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Τιβέριο. Μπροστά του βρισκόταν το Βήμα της Αγοράς απ' όπου μιλούσαν οι ρήτορες και οι πολιτικοί.
Νότιες Στοές
Μεσαία Στοά (~180 π.Χ)
Η Μεσαία Στοά κατασκευάστηκε γύρω στο 180 π.Χ. Ίσως να αποτελούσε δώρο του βασιλιά του Πόντου Φαρνάκη Α’ προς την Αθήνα. Ήταν το μεγαλύτερο κτήριο της Αγοράς με 147 μέτρα μήκος και 17.5 μ. πλάτος. Περιτριγυριζόταν από 160 δωρικούς αράβδωτους κίονες και χωριζόταν στο εσωτερικό σε δύο κλίτη με μία σειρά από 23 ιωνικούς κίονες. Καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά κατά την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ. Νότια Στοά ΙΙ (~150 π.Χ) Η Νότια Στοά ΙΙ κατασκευάστηκε γύρω στο 150 μ.Χ. με τα υλικά του ημιτελούς Τετράγωνου Περιστυλίου, που κατεδαφίστηκε για να χτιστεί στη θέση του η Στοά του Αττάλου. Ήταν μία απλή στοά με τριάντα δωρικούς κίονες στην βόρεια πλευρά της, ενώ στον νότιο τοίχο της υπήρχε μία κρήνη. Καταστράφηκε κατά την επιδρομή του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα το 86 π.Χ. Στα ερείπιά της εγκαταστάθηκαν εργαστήρια λιθοξόων και μεταλλουργών που μεταποιούσαν τα υλικά της. Στην εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού τα εργαστήρια εκτοπίστηκαν και ο χώρος καθαρίστηκε.Ένα κτήριο (Ανατολικό Κτήριο) ένωνε τα ανατολικά άκρα της Νότιας Στοάς ΙΙ και της Μέσης Στοάς δημιουργώντας έναν κλειστό χώρο ο οποίος λειτουργούσε ως εμπορική αγορά.
Πανοραμική άποψη του συγκροτήματος των νότιων στοών. Αριστερά, η Μέση Στοά και απέναντί της η Νότια Στοά ΙΙ. Πάνω αριστερά διακρίνεται το συνδετικό Ανατολικό Κτήριο, ενώ δεξιά το τετράγωνο Αιάκειο και δίπλα του η Νοτιοδυτική κρήνη.
Άποψη από τον χώρο ανάμεσα στις δύο στοές. Στο βάθος το Ανατολικό Κτήριο, αριστερά η Μεσαία Στοά και δεξιά η Νότια Στοά ΙΙ.
Άποψη από το εσωτερικό της Μέσης Στοάς.
Η δυτική πλευρά της Αγοράς
Μικρότερης κλίμακας έργα πραγματοποιήθηκαν και στο Δυτικό μέρος της Αγοράς. Το Παλαιό Βουλευτήριο κατεδαφίστηκε δίνοντας τη θέση του σε ένα μεγαλύτερο κτήριο, το Μητρώον (~130 π.Χ.). Στο Μητρώο φυλάσσονταν τα επίσημα έγγραφα του κράτους. Αποτελείτο από πολλά δωμάτια. Σε ένα από αυτά υπήρχε πιθανότατα ιερό της Μητέρας των Θεών, ως ανάμνηση μάλλον του αρχαϊκού μητρώου που καταστράφηκε από τους Πέρσες. Επίσης, η Βασίλειος Στοά απέκτησε δύο μικρές πτέρυγες στα άκρα της για την τοποθέτηση των στηλών με τους νόμους. Τέλος, στα βόρεια του Ναού του Ηφαίστου κατασκευάστηκε ένα επίμηκες ογκώδες κτίσμα που πιθανολογείται ότι ήταν Οπλοστάσιο.
Η Δυτική πλευρά της Αγοράς. Το κτήριο με την Ιωνική κιονοστοιχία στα αριστερά είναι το Μητρώον. Στον λόφο Αγοραίο Κολωνό, δίπλα στον Ναό του Ηφαίστου βρίσκεται το οπλοστάσιο.
Το Μητρώον (~130 π.Χ.) με το Ιωνικό πρόπυλο στα αριστερά.
Το μεγάλο αυτό κτήριο δίπλα στο Ναό του Ηφαίστου θεωρείται ότι ήταν Οπλοστάσιο εξαιτίας της ομοιότητάς του με τη Σκευοθήκη του Φίλωνα στον Πειραιά που χρησίμευε γι αυτόν τον λόγο.
Η Βασίλειος Στοά με τις δύο πρόσθετες πτέρυγες. Ανάμεσά τους έστεκε το μεγάλο άγαλμα της Θέμιδας, θεότητας της δικαιοσύνης.
